Większość z nas kojarzy witaminę A, a dokładniej jej niedobory, z występowaniem kurzej ślepoty, czyli pogorszonego widzenia po zmroku. W ostatnich latach też głośno było o beta karotenie (który jest prowitaminą, czyli związkiem, który w wyniku reakcji chemicznych ulega przekształceniu w witaminę – w tym wypadku A), głównie w kontekście poprawiania wyglądu naszej skóry. Jednak witamina A uczestniczy w wielu innych procesach zachodzących w organizmie i zarówno jej niedobór, jak i nadmiar może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Jako że witamina A magazynowana jest w wątrobie na długi czas, objawy niedoboru mogą być widoczne widoczne nawet dopiero po kilku latach, kiedy wykończą się zapasy witaminy. Powody niedoboru mogą tkwić zarówno w niewłaściwej diecie, jak i w chorobach i upośledzeniach funkcjonowania niektórych narządów. Przedawkowanie witaminy A (hiperwitaminozwa) najczęściej spowodowane jest długotrwałym przyjmowaniem zbyt dużej ilości witaminy w pokarmach (głównie w wątrobach zwierzęcych).
Funkcje witaminy A
- jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania wzroku,
- zapobiega kurzej ślepocie,
- odpowiada za stan skóry, włosów i paznokci,
- oddziałuje na wzrost włosów i kości,
- uczestniczy w procesie metabolizmu białka,
- obniża poziom cholesterolu we krwi,
- oczyszcza organizm z toksyn,
- uczestniczy w wytwarzaniu przeciwciał, co w rezultacie zwiększa odporność organizmu,
- odpowiada za dobry stan (nawilżenie, odporność) błon śluzowych w przewodzie pokarmowym i drogach oddechowych,
- uczestniczy w gospodarce hormonalnej,
- ma swój udział w profilaktyce m.in. nowotworów, alergii skórnych, chorób układu krążenia, chorób oczu.
Przyczyny niedoboru witaminy A
1. Niedobór pierwotny: przyjmowanie zbyt małej ilości witaminy A wraz z pokarmem.
2. Niedobór wtórny (pomimo przyjmowania odpowiedniej ilości witaminy):
- marskość wątroby,
- mukowiscydoza,
- choroba trzewna,
- giardioza (choroba pasożytnicza),
- zwężenie jelita cienkiego lub dróg żółciowych.
Skutki niedoboru witaminy A
- suchość skóry i włosów,
- łamliwość włosów i paznokci,
- rogowacenie skóry,
- kurza ślepota (pogorszenie widzenia po zmroku),
- zaburzenia wzrostu u dzieci,
- suchość spojówek i pieczenie oczu,
- zaburzenia płodności.
Skutki przedawkowania witaminy A
- obniżony apetyt, nudności i wymioty,
- drażliwość,
- wysypki,
- zmęczenie,
- zaburzenia miesiączkowania,
- wypadanie włosów,
- wady wrodzone u dzieci (jeśli hiperwitaminoza wystąpiła w czasie ciąży),
- bóle stawów,
- zaburzenia psychiczne,
- osłabienie kości i osteoporoza,
- śmierć – spowodowana spożyciem wątroby zwierzęcej o bardzo wysokim stężeniu witaminy A (głównie zwierząt polarnych).
Źródła witaminy A
- tran,
- wątroba drobiowa, wieprzowa lub wołowa,
- marchew,
- szpinak,
- ryby (śledzie, sardynki, tuńczyk),
- pomidory,
- sałata,
- żółtka jaj,
- tłusta śmietana,
- pietruszka,
- mango,
- dynia,
- jarmuż,
- kapusta włoska,
- brokuły,
- kalafior,
- sałata.
Zalecane normy dietetyczne na witaminę A
Grupy ludności – [Zalecane normy dietetyczne] – [Bezpieczna maksymalna dawka niepowodująca ryzyka efektów ubocznych]
- Dzieci 1-3 lat [300 µg / dzień] – [600 µg / dzień]
- Dzieci 4-8 lat [400 µg / dzień] – [900 µg / dzień]
- Dziewczęta 9-13 lat [600 µg / dzień] – [1700 µg / dzień]
- Młodzież żeńska 14-18 lat [700 µg / dzień] – [2800 µg / dzień]
- Kobiety 19-30 lat [700 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Kobiety 31-50 lat [700 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Kobiety 50-70 lat [700 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Kobiety powyżej 70 lat [700 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Kobiety ciężarne do 18 lat [750 µg / dzień] – [2800 µg / dzień]
- Kobiety ciężarne 19-30 lat [770 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Kobiety ciężarne 31-50 lat [770 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Kobiety karmiące do 18 lat [1200 µg / dzień] – [2800 µg / dzień]
- Kobiety karmiące 19-30 lat [1300 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Kobiety karmiące 31-50 lat [1300 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Chłopcy 9-13 lat [600 µg / dzień] – [1700 µg / dzień]
- Młodzież męska 14-18 lat [900 µg / dzień] – [2800 µg / dzień]
- Mężczyźni 19-30 lat [900 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Mężczyźni 31-50 lat [900 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Mężczyźni 50-70 lat [900 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
- Mężczyźni powyżej 70 lat [900 µg / dzień] – [3000 µg / dzień]
Dane wg Dietary Reference Intakes, ustalone przez National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board.
