Dlaczego umiejętność odraczania gratyfikacji jest tak ważna w życiu? Jakich trudności doświadczają osoby, które nie rozwinęły jej w sobie w dostatecznym stopniu? Czy istnieje korelacja między zdolnością opóźniania przyjemności a poczuciem szczęścia?
Współczesność nie sprzyja odraczaniu gratyfikacji. Żyjemy w kulturze natychmiastowości, której widomymi oznakami są na przykład dania instant, zaawansowane udogodnienia technologiczne, ultraszybkie przesyłki kurierskie, błyskawiczne transfery pieniężne itd. Każdy, kto ma dostęp do sieci, może w każdej chwili zwiedzać wirtualnie muzea, galerie, ulice wielkich i małych miast, oglądać najnowsze hity kinowe, kupować e-booki, których ściągnięcie trwa maksymalnie kilka sekund.
ako społeczeństwo jesteśmy przyzwyczajeni do tych wszystkich wygód i udogodnień, nie zdając sobie sprawy, jak dalece wpływają one na naszą cierpliwość.
Chcemy mieć wszystko od razu, niezależnie od tego, czy chodzi o rozkosze podniebienia, szczupłą sylwetkę, różnego rodzaju kompetencje czy umiejętności. Jest to o tyle zgubne, że wartościowe rzeczy osiąga się konsekwentną, długotrwałą pracą.
Czym jest odraczanie gratyfikacji?
Odraczanie gratyfikacji polega na odsuwaniu w czasie przyjemności (nagrody). Na przykład mamy ochotę na coś słodkiego, ale nie ulegamy pokusie od razu, lecz dopiero po wypełnieniu jakiegoś obowiązku. Albo np. chcielibyśmy kupić nowy sprzęt elektroniczny i zamiast brać kredyt, postanawiamy oszczędzać.
Warto zauważyć, że okres oczekiwania zwiększa wartość nagrody. Na ogół czerpiemy większą radość z korzystania z danej rzeczy, jeśli musieliśmy zwlekać z jej zakupem. Poza tym rezygnując z wzięcia kredytu, oszczędzamy sobie ryzyka związanego z niemożnością jego spłacenia.
Odkładanie co miesiąc pewnej sumy wydaje się więc z tej perspektywy bardziej racjonalne. Jednak za odraczaniem gratyfikacji stoi coś więcej niż tylko racjonalna decyzja.
Odraczanie gratyfikacji a dojrzałość
Umiejętność odraczania gratyfikacji jest ściśle związana z dojrzałością. Małe dzieci mają olbrzymie problemy z odsuwaniem w czasie nagrody, domagają się jej natychmiast, a kiedy ich pragnienie nie zostanie zrealizowane, wybuchają płaczem.
Freud uważał, że wszelkie impulsy płynące z „najniższej” warstwy umysłu, nazywanej nieświadomością lub id, domagają się natychmiastowego zaspokojenia. Rozwój ego umożliwia pogodzenie realizacji pragnienia z warunkami, w których ta realizacja miałaby się dokonać (tzw. zasada rzeczywistości).
Ego odpowiada więc za odraczanie działania w niesprzyjających warunkach. Jest zdobytą w procesie rozwoju zdolnością obejmującą modulację i kontrolę impulsów pochodzących z id. Dzięki tej kontroli można bez większych zakłóceń funkcjonować w społeczeństwie. Z drugiej jednak strony zbyt daleko idąca samokontrola tłamsi spontaniczność, żywotność charakteru, przyczynia się do powstawania kompulsji i utrudnia zdrową realizację pewnych pragnień.
Odraczanie gratyfikacji a sukcesy w życiu
Jak dotąd przeprowadzono kilka badań dotyczących związku między odraczaniem gratyfikacji a osiąganymi w życiu sukcesami. Badania te pozwalają wysnuć wniosek, że osoby, które od najwcześniejszych lat lepiej radziły sobie z frustracją związaną z odroczeniem oczekiwanej przyjemności, miały lepsze wyniki w nauce, osiągały więcej w życiu zawodowym, a także budowały bardziej satysfakcjonujące relacje intymne.
Warto przytoczyć w tym miejscu badanie zainicjowane przez Uniwersytet Stanforda w latach 1968-1974. W badaniu tym, które trwa po dziś dzień (jego uczestnicy są oceniani za pomocą różnych miar co 10 lat), wzięło udział ponad 550 dzieci uczęszczających do przedszkola.
Odraczanie gratyfikacji to kluczowa umiejętność, dzięki której łatwiej jest osiągać cele, wieść satysfakcjonujące życie uczuciowe i zachować szczupłą sylwetkę. Uleganie własnym impulsom na dłuższą metę się po prostu nie opłaca. Z drugiej strony nie należy popadać w drugą skrajność, polegającą na odraczaniu przyjemności w nieskończoność, bo nie chodzi w tym wszystkim o umartwianie się. Wręcz przeciwnie: o większe zadowolenie z życia.
