Egocentryzm, nieczułość wobec innych, nadmierne zaabsorbowanie sobą, przekonanie o własnej wyjątkowości, arogancja i chorobliwe zabieganie o podziw składają się na zestaw cech charakterystycznych dla osobowości narcystycznej. Po czym jeszcze rozpoznać narcyza, co doprowadza do ukształtowania się narcyzmu i na ile skuteczna jest psychoterapia w jego osłabianiu? Na te oraz inne pytania odpowiadamy poniżej.

Narcyzm można postrzegać dwojako: jako zaburzenie osobowości lub jako względnie stałą cechę przysługującą wszystkim ludziom w mniejszym lub większym stopniu, zależnie od indywidualnych uwarunkowań. W tym artykule skupimy się na klinicznym ujęciu narcyzmu.

Narcystyczne zaburzenie osobowości jest coraz powszechniejsze, co wiąże się ze znamiennym dla współczesnej kultury zachodniej kultem sukcesu, wymuszaną przez kapitalizm bezwzględną konkurencyjnością oraz daleko posuniętym indywidualizmem kultywowanym w zatomizowanych społeczeństwach. Niektóre cechy osób narcystycznych ułatwiają wspinaczkę po kolejnych szczeblach kariery.

Nadmierne skoncentrowanie na sobie, na swoim dobru i swoich korzyściach, niewątpliwie sprzyja osiąganiu sukcesów w sferze zawodowej (choć może też przeszkadzać, jako że chorobliwe zaabsorbowanie sobą bardzo często skutkuje symptomami nerwicowymi, np. hipochondrią). Sferą u narcyzów najbardziej narażoną na niepowodzenia są jednak relacje z innymi ludźmi.

Cechy osobowości narcystycznej

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości charakteryzują się egocentryzmem, próżnością, poczuciem własnej wyjątkowości, roszczeniową postawą i arogancją. Mają skłonność do instrumentalnego traktowania ludzi. Potrzebują ich, aby utrzymać nierealistyczny obraz siebie.
Psychoanalitycy dopatrywali się źródeł narcyzmu we wczesnodziecięcych doświadczeniach, w zaburzonych relacjach z rodzicami. Wytworzeniu się takiej osobowości sprzyja z jednej strony nadopiekuńcza postawa rodziców, a z drugiej ich chłód emocjonalny, okazywana dziecku obojętność.

Narcyzm wielkościowy i wrażliwy

Można wyróżnić dwa typy narcyzmu: wielkościowy i wrażliwy. Ten pierwszy charakteryzuje się iluzjami wielkościowymi, przekonaniem o posiadaniu wyjątkowych czy nieprzeciętnych przymiotów przy braku jakichkolwiek podstaw do tego, agresją, pragnieniem dominacji, wyolbrzymianiem własnych zalet, irytującym dla otoczenia mówieniem wyłącznie o sobie i swoim życiu, a także lgnięciem do osób o wysokim statusie.

Natomiast narcyzm wrażliwy przejawia się diametralnie innymi cechami, a więc kruchym poczuciem własnej wartości, nieśmiałością, nadwrażliwością, lękiem przed odrzuceniem, skłonnością do wycofywania się z relacji, nieumiejętnością radzenia sobie z krytyką.
Oba te typy narcyzmu stanowią poważną przeszkodę w nawiązywaniu satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi.

Czy narcystyczne zaburzenie osobowości da się wyleczyć?

Leczenie narcystycznego zaburzenia osobowości jest rozciągnięte w czasie i trwa zwykle od pół roku do nawet kilku lat. Długi okres terapii związany jest z koniecznością przezwyciężenia sztywnych, utrwalonych wzorców zachowań, których nie da się porzucić z dnia na dzień. Przy dużym samozaparciu i silnej motywacji do zmiany można osiągnąć satysfakcjonujące rezultaty.