Wszyscy wiedzą, czym jest efekt placebo, mało kto słyszał jednak o jego przeciwieństwie – efekcie nocebo. Ten pierwszy wpływa korzystnie na zdrowie, ten drugi zdecydowanie szkodzi. Na czym polega nocebo i jaki ma związek ze sceptycznym nastawieniem do stosowania niektórych leków?
Pierwsze wzmianki na temat efektu nocebo pojawiły się w piśmiennictwie medycznym w latach 60. XX w. Sam termin został ukuty przez Waltera Kennedy’ego i oznacza w wolnym tłumaczeniu „będę szkodzić”. Odnosi się on do postawy psychicznej, którą charakteryzuje niewiara w działanie różnych specyfików czy metod leczniczych.
Sceptycyzm tego rodzaju może być tak głęboki, że użyty preparat lub zastosowana metoda rzeczywiście nie przyniosą pożądanego skutku, ale nie dlatego, że są nieskuteczne jako takie, lecz właśnie z powodu wątpliwości. Może być też tak, że wskutek efektu nocebo ktoś zacznie odczuwać skutki uboczne jakiegoś leku, mimo że przy innym nastawieniu reakcje niepożądane by nie wystąpiły.
Jak myślenie wpływa na stan zdrowia?
Związek między psychiką a zdrowiem jest o wiele ściślejszy, niż nam się wydaje. Potwierdza to wiele badań naukowych. Wiadomo np. jak ogromne znaczenie dla terapii przeciwnowotworowej ma postawa chorego.
O sukcesie leczenia decyduje tutaj nie tylko stopień zaawansowania choroby, lecz również nadzieja oraz chęć powrotu do zdrowia. Podobnie jest z przewidywaniem wystąpienia skutków ubocznych po zastosowaniu jakiegoś leku. Im bardziej ktoś się ich boi, im częściej o nich myśli, tym bardziej naraża się na reakcje niepożądane.
Są różne hipotezy wyjaśniające to zjawisko: część badaczy wini na przykład nadwyżkę kortyzolu (hormonu stresu) za wywołanie nieprzyjemnych dolegliwości somatycznych. Silny stres skutkuje uruchomieniem niekorzystnych dla zdrowia i samopoczucia procesów fizjologicznych, których nie inicjuje zażyty preparat.
Nocebo: siła sugestii
Liczne przykłady efektu placebo dowodzą, że pozytywne myślenie przynosi pozytywne efekty. Nie inaczej mają się sprawy z negatywnym myśleniem, które nie owocuje bynajmniej poprawą zdrowia czy samopoczucia.
Efekt nocebo przybiera różne oblicza: bywa związany z nieprzychylną postawą wobec określonej formy terapii, nadmiernymi obawami przed wystąpieniem reakcji niepożądanych lub nawet negatywnym stosunkiem do wyglądu zastosowanego farmaceutyku.
Nocebo to zjawisko intrygujące, które doczekało się już co najmniej kilku badań. Bardzo częstym punktem odniesienia dla badaczy zajmujących się tym tematem jest eksperyment przeprowadzony na studentach w latach 80. XX. w. Uczestników badania poinformowano, że zostaną poddani oddziaływaniu prądu elektrycznego, po którym to doświadczeniu może ich boleć głowa.
Dwóch na trzech uczestników rzeczywiście poczuło ból głowy, tyle że… nikogo nie poddano oddziaływaniu prądu. Był to blef. Najbardziej prawdopodobne wydaje się wyjaśnienie, że ból głowy u dwóch studentów mógł pojawić się na skutek efektu nocebo.
Kto jest szczególnie narażony na efekt nocebo?
Efekt nocebo może wystąpić u każdego człowieka, który jest negatywnie nastawiony do leczenia lub silnie obawia się potencjalnych skutków ubocznych. Statystyki pokazują, że na tego rodzaju „psikusa” ze strony organizmu narażone są bardziej kobiety niż mężczyźni. Ryzyko wystąpienia efektu nocebo wzrasta też u osób cierpiących na zaburzenia lękowe i depresyjne.
