Słyszeliście o zjawisku samospełniającej się przepowiedni? Tym właśnie jest efekt Rosenthala – to kształtowanie rzeczywistości przez uprzedzenia, (auto)sugestie i bazowe oczekiwania. Jak to dokładnie działa i dlaczego warto myśleć o innych jak najlepiej?

Robert Rosenthal, znany amerykański psycholog pochodzenia niemieckiego, zasłynął dzięki badaniom nad fenomenem określanym w psychologii jako samospełniające się proroctwo.

Udowodnił on, jak dalece nasze oczekiwania potrafią wpłynąć na zachowanie oraz osiągnięcia innych osób, a także – ujmując rzecz szerzej – na otaczającą nas rzeczywistość. Zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy z kluczowej roli nastawienia. Wydaje nam się, że widzimy świat takim, jakim on jest. Tymczasem jest on raczej taki, jakim chcemy go widzieć.

Eksperymenty Rosenthala – siła sugestii

W ramach jednego z badań Rosenthal wylosował kilka nazwisk uczniów należących do tej samej klasy, a następnie wręczył ich listę nauczycielom, sugerując, że wybrani przez niego uczniowie cechują się szczególnie wysokim ilorazem inteligencji i mają bardzo duże szanse uzyskania wysokich wyników na świadectwie końcowym.

Co istotne, dowiedzieli się o tym również wskazani uczniowie. Nauczyciele otoczyli ich szczególną troską, a po roku rzeczywiście dało się zauważyć mierzalną ocenami przewagę wylosowanych uczniów nad tymi, którzy nie zostali wyróżnieni.

Ci pierwsi byli motywowani do pracy, spotykali się z większą życzliwością ze strony nauczycieli. Opanowali większy zakres materiału niż reszta klasy, mimo że sugestia eksperymentatora była niepoparta żadnymi badaniami.

W innym z kolei eksperymencie wzięli udział studenci, którym przydzielono kilka szczurów do obserwacji. Wybranym uczestnikom wmówiono, że ich szczury mają predyspozycje do wykonywania różnych zadań, np. szukania wyjścia z labiryntu. Pozostałym studentom zasugerowano coś wręcz odwrotnego: że przydzielone im gryzonie są bardzo nieporadne w radzeniu sobie z trudnymi zadaniami. Koniec końców okazało się, że studenci uznali szczury z pierwszej grupy za inteligentniejsze, wyłącznie na podstawie uprzedniej sugestii eksperymentatora.

Efekt eksperymentatora

W światku akademickim efekt Rosenthala nazywany bywa czasem efektem eksperymentatora, gdyż dotyczy on również wyników badań naukowych. Oczekiwania osoby przeprowadzającej eksperyment mogą wpływać na uzyskane rezultaty, które będą potwierdzać wstępną hipotezę. Dlatego naukowcy rzadko sami przeprowadzają swoje eksperymenty. Przeważnie biorą do pomocy asystentów nieznających wszystkich szczegółów badania. Stosują też tzw. podwójnie ślepą próbę: pomocnicy eksperymentatora nie wiedzą, która grupa jest grupą kontrolną, a która eksperymentalną, nie sugerują więc badanym określonego zachowania.

Efekt Rosenthala jest zjawiskiem znanym z codziennego życia. Siła sugestii potrafi wiele zdziałać: dzieci z opisanego powyżej eksperymentu osiągały lepsze wyniki w nauce nie dzięki realnej przewadze nad rówieśnikami – były po prostu lepiej traktowane. Nasze nastawienie w mniejszym lub większym stopniu wpływa na zachowanie innych ludzi, modyfikuje je, ukierunkowuje. Warto zdawać sobie z tego sprawę, zwłaszcza jeśli jest się rodzicem.